Afrykański pomór świń

Afrykański pomór świń to bardzo groźna choroba krwotoczna, dotycząca w równym stopniu wszystkich grup technologicznych i wiekowych, zarówno świń, jak i dzików. Jest olbrzymim zagrożeniem w produkcji trzody chlewnej wynikającym, nie tylko z gwałtownego przebiegu choroby u zakażonych zwierząt, ale też głównie ze względu na konsekwencje administracyjne związane z jej zwalczaniem. ASF jest chorobą wolno szerzącą się w stadzie, jednakże o bardzo wysokiej śmiertelności dochodzącej do 100 procent. 

Pomimo wieloletnich prób i wysiłków związanych z opracowaniem skutecznej szczepionki, jej dotychczasowy brak wymusza stosowanie jedynie urzędowych metod zwalczania tej choroby. Jedynym sposobem jest zapobieganie zawleczenia wirusa ze środowiska występowania wirusa poprzez wdrożenie i ścisłe przestrzeganie zasad bioasekuracji. Zapobieganie, wykrywanie i zgłaszanie są kluczem do zatrzymania tej generującej straty finansowe, choroby. Ważnym z punktu widzenia zdrowia publicznego jest fakt, że wirus wywołujący tę chorobę nie jest szkodliwy dla ludzi.Okres inkubacyjny choroby trwa 5-15 dni, ale może być dłuższy. Istnieją trzy formy choroby: nagła, podostra i przewlekła.  

• Ostra forma powoduje gorączkę świń do 40,5-42°C, pojawia się zaczerwienienie skóry dookoła uszu, ogona, brzucha, klatki piersiowej, przyspieszone staje się oddychanie. Świnie nie jedzą, następuje zaburzenie koordynacji, mogą wymiotować, pojawia się biegunka (czasem z krwią), lochy dostają aborcji. Świnie zdychają w ciągu 6-13 dni od wystąpienia choroby. Śmiertelność świń wynosi 100%.

• Forma podostra powoduje podobne objawy kliniczne, ale są one mniej wyraźne niż w formie ostrej. Wzrasta temperatura ciała, świnie większość czasu leżą, pojawiają się problemy reprodukcyjne. Świnie chorujące na przewlekłą postać ASF mogą przeżyć więcej niż 15-45 dni od wystąpienia infekcji. Śmiertelność świń wynosi 30-70%.

• Przewlekła forma ASF powoduje mniej zauważalne objawy kliniczne. Zainfekowane świnie cierpią na krótkoterminowe objawy choroby, mogą następować okresy poprawy. Świnie chudną, temperatura waha się, zaczynają się zapalenia dróg oddechowych, martwica skóry, występują zapalenia stawów. Choroba  ASF jest bardzo trudna do zwalczenia, ponieważ objawy pojawiają się późno - od czasu zakażenia się ASF do momentu jej wykrycia mijają 63 dni. Na ASF nie ma szczepionki, a wirusem może zarazić się do 100% stada; w takim przypadku wszystkie zwierzęta padają. Choroba ta przenoszona jest przez dziki, które coraz częściej podchodzą do zabudowań w poszukiwaniu pożywienia. W Polsce świnie hoduje się w zamkniętych pomieszczeniach, ale poprzez pasze wirus może przedostać się do stad. Wirus może przenieść się też poprzez jedzenie, które przewożone jest zza wschodniej granicy, np. przez pracowników sezonowych i kierowców ciężarówek. Tiry przewożące zwierzęta, mimo że są odkażane, także mogą przewieźć wirusa. Afrykański pomór świń jest przekazywany przez bezpośredni kontakt z odchodami, wydzielinami, krwią, nasieniem; kleszcze także przenoszą wirus. Kontakt pośredni – poprzez zakażony inwentarz, odzież, transport. Ptaki, muchy i ludzie mogą fizycznie przenieść wirus z zakażonych świń na zdrowe.   

Wrażliwość wirusa: wirus jest bardzo oporny, przeżywa w szerokim zakresie pH (3,9-11,5) i w niskiej temperaturze. Może przetrwać w zakażonych kojcach dla świń przez co najmniej jeden miesiąc, a także przetrwać przez wiele miesięcy w surowym, nieprzetworzonym mięsie. Świnie mogą pozostawać nosicielami wirusa, nawet przez całe życie. Wirus wrażliwy jest na wysoką temperaturę, w temperaturze 56°C ginie po 70 minutach, natomiast w temperaturze 60°C ginie po 20 minutach. Ponadto wrażliwy jest także na eter i chloroform.  

Przeżywalność w produktach (dni):
    
Odkostnione mięso 105 dni, mięso z kością 105 dni, mięso mielone 105 dni, solone mięso odkostnione 182 dni, solone mięso z kością 182 dni, suszone mięso odkostnione 300 dni, suszone mięso z kością 300 dni, wędzone mięso odkostnione 30 dni, mięso mrożone 1000 dni, chłodzone mięso odkostnione 110 dni (5 m-cy), chłodzone mięso z kością 110 dni, suszony tłuszcz 300 dni, podroby 105 dni, skóra/tłuszcz 300 dni.
    
ASF należy do chorób podlegających ustawowemu obowiązkowi zgłaszania i zwalczania. Z uwagi na brak szczepionki przeciw ASF, zwalczanie choroby odbywa się wyłącznie metodami administracyjnymi poprzez wybijanie zwierząt, oczyszczanie i dezynfekcję pomieszczeń, nałożenie restrykcji w przemieszczaniu zwierząt.

Jak jest przenoszony afrykański pomór świń?:

• bezpośredni kontakt z zakażonymi świniami lub dzikami,
• kontakt pośredni poprzez spożycie przez świnie skażonej paszy,
• kontakt z zanieczyszczonym sprzętem, takim jak sprzęt rolniczy, pojazdy i niezdezynfekowaną odzieżą oraz obuwiem wykorzystywanym do obsługi świń,
• kontakt pośredni poprzez zakażoną ściółkę lub obecność innych zwierząt (np. psów, kotów) będących nosicielami wirusa.

Typowe objawy chorobowe u świń to: gorączka, utrata apetytu, osowiałość, wymioty, zaczerwienienie skóry na małżowinach usznych, kończynach, klatce piersiowej i brzuchu, pienisty wypływ z nosa, biegunka, niekiedy krwista, poronienia u ciężarnych loch, wysoka śmiertelność.

W związku z występowaniem ASF na podstawie prawodawstwa europejskiego wprowadza się szereg krajowych przepisów mających na celu prowadzenie działań skierowanych na monitoring, zwalczanie i bioasekurację:

• monitoring
  • Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 stycznia 2025 r. w sprawie wprowadzenia w latach 2025-2027 r. na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej „Programu mającego na celu wczesne wykrycie zakażeń wirusem wywołującym afrykański pomór świń i poszerzenie wiedzy na temat tej choroby oraz jej zwalczanie,
• zwalczanie  
  • Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt
  • Rozporządzenie MRiRW z dnia 6 maja 2015 r. w sprawie zwalczania afrykańskiego pomoru świń,
• bioasekuracja
  • Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 24 kwietnia 2024 r. w sprawie środków podejmowanych w związku z wystąpieniem afrykańskiego pomoru świń.

W związku z obowiązkiem monitorowania występowaniem ASF w Polsce na terytorium kraju zostały wyznaczone obszary objęte ograniczeniami od I-III, charakteryzujące się różnymi poziomami restrykcji W ramach przyjętych regionalizacji na podstawie rozporządzeń wykonawczych Komisji Europejskiej wskazuje się występowanie ognisk asf u dzików i w stadach świń. Od początku roku w kraju wykryto 1156 ognisk asf u dzików (najwięcej w województwach wielkopolskim, zachodniopomorskim, pomorskim i kujawsko-pomorskim). W województwie warmińsko-mazurskim od początku roku wykryto 54 ogniska u dzików w powiatach: braniewskim, elbląskim, M. Elblag, bartoszycki, węgorzewski, kętrzyński, lidzbarskim i piskim. Dotychczas w 2025 roku nie potwierdzono żadnego ogniska ASF w stadach świń w Polsce. W związku z występowaniem ASF większość naszego województwa znajduje się w obszarze objętym ograniczeniami II (różowym). Dane podawane w tym artykule odnoszą się do stanu na 19 marca 2025 roku, dlatego aby na bieżąco monitorować sytuację epizootyczną w zakresie asf, zapraszam do śledzenia stron internetowych i mediów społecznościowych instytucji działających na rzecz rolnictwa, np: Wojewódzkiego Inspektoratu Weterynarii w Olsztynie, czy Warmińsko-Mazurskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie.

Na podstawie analizy danych monitorujacych sytuację związaną z ASF rok rocznie MINISTER ROLNICTWA I ROZWOJU WSI Rozporzadzeniem wprowadza na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej "Programu mającego na celu wczesne wykrycie zakażeń wirusem wywołującym afrykański pomór świń i poszerzenie wiedzy na temat tej choroby oraz jej zwalczanie"

W związku z występowaniem ASF w Polsce na terytorium kraju zostały wyznaczone obszary objęte restrykcjami:

• obszar objęty ograniczeniami III (kolor czerwony na mapie),
• obszar objęty ograniczeniami II (kolor różowy na mapie),
• obszar objęty ograniczeniami I (kolor niebieski na mapie).

Zgodnie z przepisami gospodarstwa prowadzące fermy trzody chlewnej zlokalizowane w strefach, w przypadku dozwolonego przemieszczania poza te strefy, muszą zapewnić stosowanie następujących wzmocnionych środków bezpieczeństwa biologicznego na fermach:

• brak kontaktu bezpośredniego lub pośredniego utrzymywanych świń z dzikami  oraz między świniami utrzymywanymi na różnych fermach (gospodarstwach)

• odpowiednie środki higieniczne, takie jak zmiana odzieży i obuwia przy wchodzeniu i wychodzeniu z pomieszczeń, w których trzymane są świnie;

• mycie i dezynfekcja rąk oraz dezynfekcja obuwia przy wejściu do pomieszczeń, w których trzymane są świnie;

• brak kontaktu z utrzymywanymi świniami przez okres co najmniej 48 godzin po jakimkolwiek polowaniu związanym z dzikami lub jakimkolwiek innym kontakcie z dzikimi świniami;

• zakaz wstępu do gospodarstw (w tym do pomieszczeń, w których trzymane są świnie) osób nieupoważnionych lub wjazdu nieautoryzowanych środków transportu;

• odpowiednią ewidencję osób i środków transportu wjeżdżających na teren gospodarstwa, w którym trzymane są świnie;

• pomieszczenia i budynki inwentarskie, w których utrzymywane są świnie, muszą:
  • być zabudowane w taki sposób, aby żadne inne zwierzęta nie mogły wejść na teren gospodarstwa czy budynków, ani mieć kontaktu z utrzymywanymi świniami lub ich paszą i ściółką;
  • zapewnić mycie i dezynfekcję rąk;
  • umożliwić czyszczenie i dezynfekcję pomieszczeń;
  • posiadać odpowiednie przebieralnie zmiany obuwia i odzieży przy wejściu do pomieszczeń, w których trzymane są świnie;

• ogrodzenie (odporne na sforsowanie przez zwierzęta) co najmniej pomieszczeń, w których utrzymywane są świnie, oraz budynków, w których trzymana jest pasza i ściółka;

• musi istnieć plan bezpieczeństwa biologicznego zatwierdzony przez właściwy organ danego państwa członkowskiego, uwzględniający profil gospodarstwa i ustawodawstwo krajowe

Jednymi z najważniejszych wymogów, które muszą spełniać gospodarstwa rolne utrzymujące świnie są: posiadanie pisemnych planów bezpieczeństwa biologicznego oraz ogrodzeń wydzielających w gospodarstwach strefę białą (czystą) i czarną (brudną).

Działania administracyjne prowadzone w celu zwalczania lub ograniczenia występowania ASF obejmują w szczególności:

• uśmiercanie świń w ogniskach ASF i bezpieczne przekazywanie zwłok padłych
  i zabitych świń do utylizacji,
• dezynfekcję wstępną i końcową w ogniskach ASF,
• bezpieczne usunięcie materiałów (w tym pasz i ściółki) nienadających się do skutecznej dekontaminacji,
• objęcie nadzorem gospodarstw kontaktowych i likwidację świń (jeżeli właściwy powiatowy lekarz weterynarii stwierdzi, iż jest to konieczne),
• wyznaczenie obszarów wokół ognisk ASF (zagrożonego o promieniu co najmniej 10 km i zawartego w nim obszaru zapowietrzonego o promieniu co najmniej
  3 km), ustanowienie czasowych zakazów i nakazów w obszarach, prowadzenie perlustracji w wyznaczonych obszarach,
• depopulację dzików i usuwanie sztuk padłych,
• rzetelną analiza badanych prób pod kątem obecności wirusa,
• działania mające na celu uchylenie czasowych zakazów i nakazów w ustanowionych obszarach.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 24 kwietnia 2024 r. w sprawie środków podejmowanych w związku z wystąpieniem afrykańskiego pomoru świń w obszarach objętych ograniczeniami obowiązują restrykcje w możliwości przemieszczania świń, mięsa wieprzowego i innych produktów pozyskanych od świń i dzików. Ponadto rolnicy ze stref ASF są zobowiązani posiadać plan bezpieczeństwa biologicznego, który stanowi podstawę do zezwolenia na przemieszczenia świń z gospodarstw zlokalizowanych na obszarach objętych ograniczeniami, a jego brak będzie stanowił poważną przeszkodę dla możliwości wywozu świń poza obszary ASF. Poniżej zamieszczam kilka  najważniejszych zasad bioasekuracji gospodarstw rolnych:

1. Zwierzęta wprowadzane do stada muszą pochodzić z wiadomego źródła, muszą być oznakowane, a w przypadku handlu wewnątrzunijnego zaopatrzone w świadectwo zdrowia potwierdzające ich pochodzenie i status zdrowotny (w przypadku świń świadectwo zdrowia musi być zapewnione także w obrocie krajowym).
2. Pasza i ściółka (oraz siano i słoma) wprowadzane do gospodarstwa muszą pochodzić z wiadomego źródła.
3. W gospodarstwie należy zapewnić  czystość i higienę w pomieszczeniach, w których utrzymywane są zwierzęta.
4. Do dezynfekcji należy stosować środki dezynfekcyjne, które inaktywują patogeny.
5. Do gospodarstwa nie powinny być wprowadzane sprzęty ani narzędzia używane w innych gospodarstwach.
6. Personel obsługujący zwierzęta powinien przestrzegać zasad higieny oraz stosować odzież i obuwie dedykowane do obsługi zwierząt.
7. Należy również bezwzględnie przestrzegać zakazu wchodzenia na teren gospodarstwa osób postronnych.

Wszystkie aktualne przepisy prawne dotyczące monitoringu i zwalczania ASF oraz wymogów bioasekuracji znajdują się na stronie Głównego Inspektoratu Weterynarii (KLIKNIJ TUTAJ)

Poniżej znajdują się linki i dokumenty do najważniejszych informacji dotyczacych rozprzestrzeniania i zwalczania Afrykańskiego Pomoru Świń.

Główny Inspektorat Weterynarii - KOMUNIKATY ASF

Przepisy prawne dotyczące ASF

Państwowy Instytut Weterynaryjny Puławy - INFORMACJE ASF