Dziko rosnące rośliny miododajne
Ochrona środowiska naturalnego, ostatnio coraz ważniejsza, zmierza do zachowania różnorodności biologicznej poprzez zachowanie i ochronę gatunków roślin i zwierząt, żyjących w środowisku naturalnym. Dzikich pszczół w Polsce prawie już nie ma, bo wszechobecna warroza i inne choroby pszczół uniemożliwiają ich istnienie bez leczenia i dodatkowej ochrony ze strony pszczelarza. Pszczoły utrzymywane w pasiekach, chociaż nadal pozostają gatunkiem dzikim, są ciągle selekcjonowane na łagodność i małą rojliwość. Skutek tych zabiegów jest różny, ale prace trwają. Obszarem działania, w którym jest jeszcze wiele do zrobienia są działania ochronne w stosunku do naturalnych siedlisk i występującej na nich roślinności. Znaczna część tej roślinności, to cenne rośliny miododajne.
Rośliny miododajne, dziko rosnące według najnowszej publikacji dr Mieczysława Lipińskiego: Pożytki pszczele – zapylanie i miododajność roślin można pogrupować według biocenoz – to jest zespołów stanowiących wspólnoty życiowe roślin i zwierząt, związanych ze sobą wzajemnymi zależnościami i wzajemnym oddziaływaniem.
Wspomniany autor wśród biocenoz z dziką roślinnością miododajną wymienia następujące:
• lasy i zarośla,
• łąki i pastwiska,
• torfowiska i moczary,
• nieużytki, pasy przydrożne i przychacia (otoczenie siedlisk),
• chwasty pól uprawnych i ogrodów.
Współczesne nam lasy są stosunkowo ubogie co do składu gatunkowego tworzących je zbiorowisk roślinnych. Nektarujące gatunki drzew leśnych nie tworzą, tak jak dawniej większych, jednogatunkowych drzewostanów, lecz w drzewostanach występują w domieszce. Najczęściej spotyka się:
• wierzby,
• klon zwyczajny,
• jawor,
• lipy,
• jarzębinę.
Głównymi roślinami pożytkowymi w lesie są miododajne krzewy rosnące w podszyciu i niektóre rośliny wchodzące w skład runa leśnego. Lasy mniej zwarte, prześwietlone są najbardziej wartościowe dla pszczół. Drzewostany zwarte i cieniste, pod których okapem nie mogą rosnąć ani krzewy, ani runo leśne, są zwykle tylko źródłem spadzi.
Specyficzny zespół roślinności mają lasy łęgowe, występujące w miejscach wilgotnych, nad jeziorami i w dolinach rzek. W drzewostanie tych lasów dominują olsze (olchy) i szczególnie cenne dla pszczół wierzby, które w sprzyjających warunkach mogą dać wiosną pożytek towarowy. Z miododajnych roślin zielnych w miejscach nasłonecznionych lub niezbyt zacienionych rosną: lepiężnik różowy, barszcz zwyczajny, gajowiec żółty, nawłoć kanadyjska i nawłoć późna.
W Polsce rośnie około 30 gatunków wierzb, które krzyżując się między sobą dają wiele odmian trudnych do odróżnienia. Wysokie drzewa tworzy tylko wierzba iwa, wierzba krucha i wierzba biała oraz ich mieszańce. Pozostałe wierzby to krzewy różnych rozmiarów. Wszystkie gatunki wierzby są owadopylne i dwupienne.
Wierzby są bardzo cennymi wiosennymi roślinami miododajnymi i pyłkodajnymi, zapewniają rodzinom pszczelim, tak konieczny o tej porze roku, pożytek rozwojowy. Co najważniejsze – okres kwitnienia różnych gatunków wierzb jest bardzo długi, bo trwa 6 – 8 tygodni.
Drugą grupą roślin wczesnopożytkowych, bardzo ważną dla pszczół są klony. Kwitnąc kolejno zapewniają pszczołom pożytek od drugiej połowy kwietnia do końca maja, a więc do kwitnienia rzepaku ozimego., Nektarowanie klonów jest dość obfite ( do 100 kg miodu z 1 ha zwartego drzewostanu), ale w naszym województwie rzadko o tej porze roku mamy stabilną pogodę, sprzyjającą dalszym lotom pszczół na pożytek. W dobrą pogodę odpowiednio przygotowane pszczoły (silny pień i mała, ocieplona nadstawka) mogą zgromadzić niewielkie ilości miodu towarowego z klonów.
Gatunki klonów, rosnące w naszych okolicach:
• klon pospolity,
• klon polny,
• klon jawor,
• klon tatarski,
• klon Ginnala,
• klon jesionolistny.
Jednymi z najważniejszych roślin pożytkowych podszycia leśnego są maliny. Malina właściwa jest krzewem z dwuletnimi pędami. Rośnie dziko w lasach, zaroślach i na porębach, jest również powszechnie uprawiana w ogrodach. Kwiaty maliny bardzo obficie nektarują: stwierdzono doświadczalnie, że w ciągu minuty pszczoła odwiedza zaledwie 3 -5 kwiatów maliny, u innych zaś roślin zdąży w tym czasie odwiedzić 20 – 30 kwiatów. Kwitnienie maliny rozpoczyna się w końcu maja i trwa około 3 tygodni. Obfitość kwitnienia malin jest różna i w związku z tym wydajność miodowa malin w latach urodzaju wynosi ok. 120 kg/ha, a w lata niepomyślne zaledwie do 40 kg/ha. Miód z malin jest jednym z najlepszych miodów odmianowych; po skrystalizowaniu jest prawie śnieżnobiały.
Oprócz maliny duże skupienia w lesie tworzy jeżyna. Intensywnie kwitnie przemiennie, podobnie jak malina, ale wydajność miodowa jeżyny jest znacznie niższa i wynosi 15 – 25 kg/ha. Do najlepszych roślin miododajnych należy też powszechnie znana borówka czarna – czarna jagoda. Krzewinka ta kwitnie w maju. Chłody i przymrozki niszczą kwiaty i nie sprzyjają obfitemu nektarowaniu borówki czarnej. W sprzyjających warunkach z borówki czarnej można uzyskać do 100 kg miodu z hektara jagodnika.
Lipy są powszechnie znanymi drzewami miododajnymi. W sprzyjających warunkach pogodowych lipy w naszej okolicy są źródłem jednego z głównych pożytków, w przypadku stacjonarnej gospodarki pasiecznej często ostatniego towarowego.
Znanych jest około 30 gatunków lip; wszystkie rosną w umiarkowanej strefie półkuli północnej. W Polsce w stanie dzikim występują dwa gatunki lipy: drobnolistna i szerokolistna. Miód lipowy nektarowy w stanie płynnym (miód patoka) jest klarowny (przeźroczysty), o słabym zabarwieniu zielonawożółtym. Po skrystalizowaniu (miód krupiec) staje się jasnożółty i odznacza się dość silnym, przyjemnym aromatem. Miód lipowy cieszy się niezmiennie dużym zainteresowaniem konsumentów. Uznawany jest jako środek na przeziębienia i osłabienie organizmu. Lipy należą też do drzew, na których często pojawia się spadź. Lipy drobnolistne, to drzewa dorastające do 35 m wysokości, szczególnie wysokie, gdy rosną w zwartym drzewostanie. Kwiatostan lipy składa się z 5 – 10, niekiedy 20 kwiatów, zebranych w baldachogrono. Lipa drobnolistna występuje jako domieszka w lasach na całym niżu i w niższych terenach górskich, na glebach żyznych i wilgotnych, lecz nie podmokłych. Stanowi też znaczną część zadrzewień śródpolnych i alei przydrożnych.
W uprawie udaje się również na piaskach o niezbyt niskim poziomie wody gruntowej. Jest to gatunek długowieczny: średni okres życia drzewa trwa 300 lat.
Od wieków lipa , szczególnie drobnolistna uchodzi za drzewo wybitnie miododajne, ale w związku z tym, że ma nektarniki odkryte, jest wrażliwa na złe warunki atmosferyczne. Chłody, susze i silne wiatry bardzo ograniczają, a nawet przerywają nektarowanie. Wydajność miodowa lipy drobnolistnej w latach obfitego kwitnienia wynosi ponad 200 kg/ha, natomiast średnio co drugi rok bywa sporo niższa z powodu mniej obfitego kwitnienia.
Lipa drobnolistna zakwita w drugiej połowie czerwca i kwitnie około 12 dni. Niektóre jej odmiany lub formy zakwitają o kilka dni wcześniej lub później, a wśród nich zdarzają się takie, które odznaczają się bardzo obfitym kwitnieniem. Szczególnie te formy lipy drobnolistnej powinny być uprawiane i rozsadzane w terenie.
Wymienione wyżej, najbardziej wydajne miododajne rośliny naszych lasów i zarośli, to zaledwie reprezentacja mnogości gatunków roślin, jakie tam rosną. Wszystkie są cenne i wszystkie zasługują na ochronę.
Literatura:
Kołtowski Z. (2006) – Wielki Atlas Roślin Miododajnych; PW. Rzeczpospolita, Warszawa.
Lipiński M. (2010) - Pożytki pszczele; PWRiL, Warszawa.