Pasze objętościowe są podstawowym składnikiem dawki w żywieniu przeżuwaczy. Stanowią one główne źródło energii, która otrzymywana poprzez reakcje biochemiczne dostarcza glukozy, służącej do syntezy laktozy wpływającej na ilość produkowanego mleka. Według definicji pasze objętościowe, to pasze które w 1 kg suchej masy zawierają mniej niż 4,1 MJ energii netto (EN) i więcej niż 18% włókna surowego. Za względu na ilość wody w paszy, dzielimy je na soczyste (>40% wody), np. zielonki, kiszonki, okopowe; oraz pasze objętościowe suche (<40% wody) np. siano. Pasze objętościowe są podstawą paszą w okresie zimowym, dlatego powinny odznaczać się wysoką jakością.
Pasze objętościowe są podstawowym składnikiem dawki w żywieniu przeżuwaczy. Stanowią one główne źródło energii, która otrzymywana poprzez reakcje biochemiczne dostarcza glukozy, służącej do syntezy laktozy wpływającej na ilość produkowanego mleka. Według definicji pasze objętościowe, to pasze które w 1 kg suchej masy zawierają mniej niż 4,1 MJ energii netto (EN) i więcej niż 18% włókna surowego. Za względu na ilość wody w paszy, dzielimy je na soczyste (>40% wody), np. zielonki, kiszonki, okopowe; oraz pasze objętościowe suche (<40% wody) np. siano. Pasze objętościowe są podstawą paszą w okresie zimowym, dlatego powinny odznaczać się wysoką jakością. Siano jest to zakonserwowana metodą suszenia zielonka. Suszenie jest najstarszą metodą konserwacji pasz. Podczas procesu suszenia dąży się do obniżenia zawartości wody w roślinie do poziomu około 15%. Dzięki suszeniu roślina zachowuje cenne składniki pokarmowe oraz zabezpieczona jest przed psuciem czy rozkładem mikrobiologicznym. Prawidłowo sporządzone siano jest bogatym źródłem białka, energii, witamin z grupy B, witaminy K oraz karotenu. Wartość pokarmowa siana uzależniona jest od zawartości włókna surowego – im więcej włókna tym strawność i wykorzystanie składników pokarmowych jest gorsze. Ponadto wartość pokarmowa siana uzależniona jest od składu botanicznego runi, nawożenia mineralnego, terminu koszenia roślin, przebiegu pogody. Siana dostarczają głównie łąki i pastwiska. Przeważnie na siano przeznacza się międzygatunkowe mieszanki traw lub mieszanki traw z bobowatymi drobnonasiennymi. Rzadziej na siano przeznaczane są zielonki z składające się z samych roślin bobowatych z uwagi na straty roślin podczas zbioru. Roślinami, które mogą dać wysokiej wartości pokarmowej siano są: życica trwała oraz wielokwiatowa, kupkówka pospolita, kostrzewa czerwona i łąkowa. Z roślin bobowatych drobnonasiennych w produkcji siana dobrze sprawdzają się koniczyny i lucerny oraz kończyna, seradela. Dobrej jakości ruń łąkowa oprócz mieszanki traw i bobowatych powinna zawierać (max. do 10%) ziół, które poprawią wartość dietetyczną oraz smakową siana. Skład botaniczny runi łąkowej powinien być dostosowany do warunków środowiskowych panujących w danym miejscu. W ostatnich latach Polska ma do czynienia z suszą, która wywiera istotny wpływ na wielkość i jakość plonu zielonki. Pogorszeniu ulega wartość pokarmowa suchej masy zielonki – wzrasta zawartość włókna, a maleje ilość białka oraz cukrów. Na pogorszenie jakości plonu wpływa również wypadanie roślin, wzrost udziału części martwych rośliny oraz starzenie się roślin. Jednak możemy uzyskać zadowalające plony o dobrej jakości dostosowując skład runi do panujących warunków. Roślinami dobrze radzącymi sobie z okresowymi niedoborami wody jest np. kupkówka pospolita, kostrzew trzcinowa oraz koniczyna łąkowa.
Nawożenie mineralne istotnie wpływa na zawartość składników pokarmowych w zielonce. Odpowiednie nawożenie mineralne gwarantuje nam wysoki pod względem jakościowym jak i ilościowym plon. Głównym pierwiastkiem limitującym plonowanie zielonek jest azot. Wysokie nawożenie tym makroelementem powoduje wzrost ilości białka oraz cukrów w surowcu. Z drugiej strony przenawożenie tym składnikiem spowoduje obniżenie zawartości cukrów w roślinie.
Ważnym elementem technologii produkcji siana jest termin koszenia roślin, a zatem ich faza rozwojowa. Częstym i poważnym błędem jest opóźnienie terminu koszenia roślin z uwagi na większy plon masy paszy. Niestety chęć zwiększenia plonu paszy skutkuje pogorszeniem jej jakości. Rośliny skoszone po terminie optymalnym charakteryzują się wyższą zawartością włókna oraz niższą koncentracją składników pokarmowych. Zawartość białka również zmienia się na niekorzyść opóźnienia zbioru roślin (tabela 1). Najodpowiedniejszy termin zbioru dla traw przypada na okres od początku do pełni kłoszenia (rys. 1). Natomiast dla roślin bobowatych drobnonasiennych jest to okres od początku pąkowania do początku kwitnienia (również w mieszankach z trawami).
Ważna jest również wysokość koszenia. Optymalna wysokość ścinania roślin to 5-6cm. Zbyt wysokie koszenie skutkuje stratami masy roślinnej, natomiast koszenie zbyt niskie poniżej zalecanej wartości powoduje słaby jej odrost oraz nadmierne parowanie gleby na skutek znacznego odsłonięcia jej powierzchni. Oprócz terminu koszenia ważna jest również pora dnia koszenia roślin. Pora dnia ma znaczący wpływ na zawartość cukrów w roślinie. Ich ilość jest prawie dwukrotnie większa w zielonce koszonej w godzinach popołudniowych w porównaniu do roślin koszonych w godzinach przedpołudniowych. Jakość siana uzależniona jest również od rodzaju użytej do koszenia zielonki kosiarki. Okazuje się, że najodpowiedniejsze są kosiarki dyskowe z kondycjonerem (Radkowski i in. 2007). Straty suchej masy po zastosowaniu tego typu kosiarek w porównaniu do kosiarek rotacyjnych bębnowych były prawie 3-krotnie niższe. Dzieje się to dzięki ograniczeniu zabiegów przetrząsania siana, ponieważ bezpośrednio po skoszeniu kondycjoner spulchnia i rozrzuca na pokosie zielonkę powodując szybsze i równomierniejsze odparowanie wody. Siano pochodzące z wariantu, gdzie zastosowano kosiarki dyskowe z kondycjonerem cechowało się wyższą zawartością składników pokarmowych oraz ważną w przypadku pasz objętościowych wyższą zawartością energii. Największe straty składników pokarmowych ma miejsce przy zastosowaniu technologii zbioru gdzie zastosowano kosiarki rotacyjne bębnowe. Straty suchej masy oraz składników pokarmowych w tej technologii powodowane są przez częste przetrząsanie siana.
Zdecydowanie jakość siana w dużej mierze uzależniona jest od warunków atmosferycznych. Produkcja siana cechuje się wysokimi stratami składników pokarmowych, do 40-50% przy dobrych warunkach pogodowych do ponad 50% przy niekorzystnej pogodzie. Opady deszczu oraz obfite rosy powodują wypłukiwanie cukrów, witamin, aminokwasów oraz związków mineralnych. Natomiast długotrwałe działanie promieni słonecznych w czasie sporządzania siana skutkuje utratą karotenów. Wyróżniamy trzy metody suszenia: 1. Suszenie naturalne na ziemi, 2. Dosuszanie zimnym lub ogrzanym powietrzem 3. Suszenie mechaniczne Metoda druga oraz trzecia jest rzadziej stosowana lub w ogóle z uwagi na jej wysoki koszt, jednak pozwalają one ograniczyć do minimum straty składników pokarmowych. Przy suszeniu naturalnym uzyskujemy dobre jakościowo siano przy braku opadów. Metoda ta jest najmniej pracochłonna jednak wymaga częstego przewracania siana. Po skoszeniu, zielonkę rozrzuca się w celu przyspieszenia odparowania wody. Pierwszego dnia przy słonecznej pogodzie można obniżyć zawartość wody w roślinach do 60%. Dwa dni dobrej pogody pozwalają uzyskać wilgotność siana na poziomie 40%, i tutaj należy zmniejszyć ilość zabiegów mechanicznych (przewracanie) z uwagi na straty masy powodowane przez wykruszanie się roślin. Zakładając dobre warunki atmosferyczne zielonka w następnych dniach będzie traciła od 10 do 15% wody. Po wysuszeniu zielonki przychodzi czas zbioru siana. Siano zgrabiane jest na wały i zbierane przyczepami samozbierającymi lub prasami różnego typu. Zwiezione siano powinno być zabezpieczone przed dostępem wilgoci. Najodpowiedniejszym miejscem magazynowania siana są budynki lub wiaty, które chronią przed deszczem jak i podsiąkaniem. Natomiast gdy zdecydujemy się pozostawić siano na zewnątrz należy zmagazynować je w postaci stogu oraz szczelnie okryć folią. Ważne jest aby stóg nie był umiejscowiony w zagłębieniu. W zmagazynowanym sianie zachodzą procesy fermentacji, tak zwane „pocenie” się siana. Pocenie się siana jest zjawiskiem normalnym polegającym na odparowaniu wilgoci. Jeżeli zebrane siano jest suche proces ten przebiega spokojnie bez większych strat suchej masy. Natomiast jeżeli zmagazynowane siano jest wilgotne (>20%) procesy fermentacji przybierają gwałtowny przebieg. Siano może się zagrzewać na skutek czego powodowane są straty suchej masy oraz pogorsza się strawność siana. Dobrej jakości siano powinno charakteryzować się naturalnym zielonym kolorem oraz przyjemnym aromatycznym zapachem. Powinno również być wolne od zanieczyszczeń (ziemi, liście). Obecność pleśni oraz stęchła woń siana świadczy o zachodzących w nim procesach gnilnych.