Bakterioza pierścieniowa ziemniaka
Bakterioza pierścieniowa ziemniaka jest chorobą kwarantannową. Jej zwalczanie regulują przepisy ustawy z dnia 13 lutego 2020 r. o ochronie roślin przed agrofagami oraz rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 grudnia 2020 r. w sprawie szczegółowych sposobów postępowania przy zwalczaniu i zapobieganiu rozprzestrzenianiu się bakterii Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus (Dz. U. z 2018 r. poz. 692, ze zmianami). W przypadku wykrycia choroby w gospodarstwie, podejmowane są działania administracyjne koordynowane przez Państwową Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Wystąpienie bakterii może być przyczyną poważnych strat gospodarczych. Bezpośrednim następstwem zamierania roślin i gnicia bulw będzie obniżenie plonu. Konsekwencją po wykryciu choroby jest też dyskwalifikacja plantacji oraz zakaz eksportu i dystrybucji ziemniaków wewnątrz kraju.
Jak rozpoznać chorobę?
Pierwsze objawy choroby pojawiają się dopiero po kwitnieniu, gdy rośliny zbliżają się do końca wegetacji. Najpierw na niżej położonych liściach ziemniaka, wokół łodygi bądź z jednej jej strony. Mogą być podobne do zmian chorobowych wywoływanych przez inne patogeny lub czynniki fizjologiczne. Wzrost roślin jest zahamowany. Brzegi liści zwijają się łyżeczkowato, bledną, więdną, usychają i zwisają. Liście i łodygi zmieniają barwę na szarozieloną, cętkowaną, żółtą, w końcu brunatnieją i obumierają. Więdniecie postępuje od dołu ku górze łodygi. Więdnięcie całych pędów występuje rzadko, przy silnym porażeniu rośliny.
Porażenie młodych bulw następuje przez stolony. Na starszych bulwach objawy choroby uwidaczniają się na przekroju bulwy w części przystolonowej, w postaci różnej długości szklistych i kremowo żółtych przebarwień wiązki przewodzącej. Przy ściśnięciu bulwy, w miejscu wiązki następuje jej rozwarstwienie oraz wyciek kremowego, serowatego, bezwonnego śluzu bakteryjnego. Przy silnym porażeniu występują objawy zewnętrzne: nieregularne pęknięcia skórki, w okolicy oczek, w postaci jasnoczerwonych lub brunatnych plam, ostatecznie cała bulwa może ulec rozpadowi gnilnemu.
Nasilenie objawów na roślinie zależy od:
• warunków środowiska
• stężenia bakterii w tkance
• odmiany ziemniaka
Przeżywalność bakterii Cms
Badania wskazują na bardzo zróżnicowane wyniki przeżywalności Cms w glebie. W wodzie bakteria przeżywa względnie krótko (35-52 dni). Wątpliwe jest rozprzestrzenianie Cms przez nawadnianie powierzchniowe ze względu na brak rośliny żywicielskiej, w której mogłaby przetrwać i się namnażać. Może natomiast przenosić się przez wodę używaną do mycia bulw. Na powierzchniach do przechowywania ziemniaków, maszynach rolniczych, odzieży, w wysuszonych tkankach i przy względnie niskiej wilgotności patogen może przeżyć nawet kilka lat. Na workach, papierze i plastiku, przy wilgotności 12% i temperaturze 5-20°C, bakteria może przeżyć co najmniej 2 lata.
Czas przeżycia Cms związany jest także z rozkładem temperatury, wilgotności otoczenia, a także z występowaniem innych bakterii. Naturalne środowisko glebowe (współwystępowanie z Cms innych patogenów) skraca okres przeżywalności Cms do około 2 lat. Może minąć 4-5 pokoleń aż zakażone bulwy, wysadzane i reprodukowane, dadzą widoczne objawy chorobowe.
Metody i drogi rozprzestrzeniania się bakteriozy pierścieniowej ziemniaka:
• porażone sadzeniaki – główne źródło rozprzestrzeniania się choroby. Mimo porażenia i zasiedlenia ziemniaków przez patogen, mogą one nie wykazywać żadnych objawów i w ten sposób przetrwać niewykryty przez kilka rozmnożeń.
• samosiewy ziemniaka – mogą utrzymywać porażenie przez kilka kolejnych pokoleń. Przenoszenie odbywa się prawdopodobnie przez kontakt z porażonymi samosiewami podczas zbiorów i obrotu kolejnego plonu.
• zainfekowana gleba – ryzyko jest słabo zbadane.
• przyczepy, palety, sprzęt rolniczy do sadzenia, zbioru i uprawy – bakterie łatwo rozprzestrzeniają się przez kontakt z innymi bulwami, np. podczas obrotu a także, pośrednio, przez porażone powierzchnie.
• przechowalnie, opakowania, powierzchnie, które miały kontakt z porażonym materiałem roślinnym (sortowniki, przenośniki, środki transportu, urządzenia konfekcjonujące) – przeżywalność jest niska na mokrych powierzchniach i suchych powierzchniach w wilgotnych warunkach dlatego zaleca się mycie (parowanie) powierzchni przed dezynfekcją.
Wyk. 1. Korzystanie z kwalifikowanego materiału sadzeniakowego w relacji do kierunków produkcji ziemniaka w gospodarstwach rolnych w Polsce w 2018 roku
Źródła zawleczenia do gospodarstwa rolnego Cms z zewnątrz:
- Porażony materiał rozmnożeniowy
- Wypożyczanie maszyn i narzędzi z gospodarstw, w których występuje Cms
- Brak dezynfekcji kół środków transportu, które znajdowały się w strefach porażonych Cms (gospodarstwa, targowiska)
- Używanie opakowań (worków, skrzyń), które wcześniej miały kontakt z zakażonymi ziemniakami
- Przebywanie na terenie gospodarstw osób, które wcześniej przebywały w miejscach zakażonych Cms
- Zakup i stosowanie obornika zwierzęcego z gospodarstw, w których zwierzęta karmiono surowymi ziemniakami zakażonymi Cms
- Bliskie sąsiedztwo plantacji, na których stwierdzono występowanie Cms (przenoszenie przez owady, zwierzęta, ludzi)
Skutki wykrycia organizmów kwarantannowych ziemniaka w gospodarstwie
• nałożenie kwarantanny (zakazu uprawy 4-8 lat) na miejsce produkcji ziemniaka
• utrata wartości zebranego plonu
• dodatkowe koszty utylizacji porażonych partii
• zakaz sprzedaży zbiorów ziemniaka szczególnie w obrocie międzynarodowym
• bardzo często bankructwo gospodarstwa przy większej skali wykrycia
Wyk.2. Liczby wykryć Cms w Polsce w 2015 r. z podziałem na województwa.
Metody zapobiegania wystąpieniu bakteriozy pierścieniowej ziemniaka
Brak skutecznych środków chemicznych i metod biologicznych zwalczania patogena w roślinie oraz występowanie infekcji w formie bezobjawowej stanowią istotne czynniki utrudniające zwalczanie choroby, dlatego tak istotne jest podejmowanie działań zapobiegawczych.
- Stosowanie wyłącznie kwalifikowanego (lub przynajmniej przebadanego) materiału sadzeniakowego,
- Przestrzeganie właściwego, co najmniej 4-letniego, zmianowania w uprawie ziemniaków.
- Unikanie krojenia i uszkadzania mechanicznego sadzeniaków.
- Obserwowanie roślin na plantacji i zwracanie szczególnej uwagi na te o niepokojącym wyglądzie.
- Rozdzielanie produkcji ziemniaków na sadzeniaka od ziemniaków konsumpcyjnych.
- Mechaniczna pielęgnacja w okresie wegetacji stwarza zagrożenie rozprzestrzeniania się bakteriozy między roślinami ziemniaka. Porażona nać jest również potencjalnym źródłem infekcji poprzez śluz i sok pochodzący z uszkodzonych łodyg. Jeśli istnieje konieczność przejazdów, pojazd zawsze powinien przejeżdżać tymi samymi redlinami.
- Gatunki takie jak: fasola, pomidor, gorczyca biała, rzodkiew czarna, burak, owies, cebula nie są roślinami żywicielskimi dla Cms, ich uprawa pomaga przerwać cykl życiowy patogena.
- Unikanie zranień bulw przy wykopywaniu, zbieraniu, sortowaniu i transporcie bulw. Także ręczne usuwanie kiełków może być powodem uszkodzenia bulw i otwierać drogę do infekcji. Korzystnie wpływa dokładne odkamienianie pól.
- Objawowa forma bakteriozy pierścieniowej na bulwach stanowi w warunkach naturalnych tylko około 2% udział we wszystkich próbach, w których stwierdzono laboratoryjnie obecność komórek Cms dlatego ważne jest wykonywanie badań laboratoryjnych bulw.
- Niszczenie samosiewów zimniaka w roślinach następczych oraz chwastów z rodziny psiankowatych oraz zaniechanie uprawy w zmianowaniu buraków cukrowych.
- Bezwzględne przeprowadzanie dezynfekcji maszyn, sprzętu, opakowań, przechowalni a także odzieży i obuwia.
- Utylizacja odpadów powstających w procesie produkcji.
- Unikanie wypożyczania maszyn i sprzętu pomiędzy gospodarstwami z uprawą i przechowywaniem ziemniaka.
Tab. 1. Przykładowe preparaty dezynfekujące, bakteriobójcze w stosunku do Cms – opracowanie IHAR-PIB oddział w Bydgoszczy.
Czas działania środka dezynfekującego – kolor zielony: 1 minuta, kolor żółty: 5 minut.
Literatura:
- Metodyka Integrowanej Produkcji Ziemniaka, opracowanie zbiorowe IHAR-PIB oddział w Jadwisinie, 2020;
- Nowacki Wojciech, Aktualne problemy w produkcji ziemniaka – bioasekuracja fitosanitarna, materiały pokonferencyjne, 2020;
- Pastuszewska Teresa, Pawlak Andrzej, Bakterioza pierścieniowa ziemniaka. Co należy wiedzieć, aby skutecznie zwalczać chorobę.