Podstawy prawidłowej agrotechniki ziemniaków

Sadzenie ziemniaków 
Przygotowując sadzeniaki do wysadzenia należy bulwy przebrać i odrzucić wszystkie z objawami chorób oraz posortować je na frakcje, tak, aby różnica średnicy bulw między nimi nie była większa niż 1 - 1,5 cm. Jest to jeden z warunków prawidłowej pracy sadzarek oraz wysadzania bulw w zależności od założonej gęstości sadzenia. Produkując ziemniaki na wczesny zbiór należy sadzeniaki podkiełkować. Sadzeniaki dla innych kierunków użytkowania należy pobudzić. Zabiegi te przyśpieszają rozwój roślin i gromadzenie plonu. Technika sadzenia uwzględniająca rozstawę rzędów i gęstość w bardzo dużym stopniu decyduje o strukturze, jakości i wielkości plonu. Pojęcie struktury plonu określa nam udział w plonie bulw o różnej wielkości, co jest głównym czynnikiem jakości dla każdego kierunku użytkowania.

Przyjęte wymagania, co do wielkości bulw dla poszczególnych kierunków użytkowania to:
- ziemniaki jadalne - -średnica bulw powyżej 40 mm,
- ziemniaki na frytki - średnica bulw powyżej 50 mm,
- ziemniaki na chipsy - średnica bulw 40 - 75 mm,
- ziemniaki skrobiowe - średnica bulw powyżej 25 mm,
- ziemniaki sadzeniaki według Polskiej Normy - średnica bulw 30 - 60 mm.

Efektywność ekonomiczna każdego kierunku produkcji zależy od wysokości plonu handlowego, na który składają się wyłącznie bulwy o wymaganych wielkościach. Dlatego też bardzo istotnym elementem w technologii produkcji ziemniaków dla uzyskania maksymalnego plonu przy poszczególnych kierunkach użytkowania staje się precyzyjne określenie ilości łodyg na 1 ha. Ilość łodyg na jednostce powierzchni zależy od wielkości sadzeniaków, gęstości sadzenia i właściwości odmianowych. Znajomość tych czynników daje możliwość zaplanowania architektury łanu. Istnieje ścisła zależność między wielkością sadzeniaka a ilością oczek i wyrastających z nich łodyg. Polega ona na tym, że im większy sadzeniak tym więcej wytwarza oczek i więcej ich kiełkuje. Plon i jego struktura zależą wyłącznie od zagęszczenia pędów, niezależnie od tego czy to zagęszczenie uzyskano wysadzając bulwy małe, średnie czy duże. Dysponując sadzeniakami określonej wielkości można wyliczyć ile łodyg wyrośnie z jednej rośliny. Pozwala to dość dokładnie zaplanować pożądaną liczbę pędów na jednostce powierzchni dla określonego kierunku produkcji.

Z dotychczasowych badań ustalono średnią liczbę łodyg wyrastającą z sadzeniaków różnej wielkości, która przedstawia się następująco:

Na podstawie tych badań ustalono również zalecenia dotyczące zagęszczenia pędów dla podstawowych kierunków użytkowych ziemniaka. Dla ziemniaków uprawianych na frytki zaleca się około 100 tys. pędów na 1 ha, na chipsy i jadalne 200 tys. dla skrobiowych i sadzeniaków 300 tys. na 1ha. Ziemniaki wczesne zbierane po osiągnięciu pełnej dojrzałości zapewniają najwyższy plon przy zagęszczeniu 200 tys. łodyg na 1 ha. Jednak w uprawie na zbiór najwcześniejszy zastosowanie zagęszczenia 400 - 500 tys. łodyg na 1 ha znajduje często ekonomiczne uzasadnienie, pomimo, że znacznie wzrasta masa wysadzanych sadzeniaków. Jak obliczyć gęstość sadzenia w rzędach w zależności od wielkości sadzeniaków dla uzyskania założonej liczby łodyg na 1 ha?  Służy do tego poniższy wzór: 
                        10 000 m² x Lp
               G = -------------------------
                              Zlp x RM 

G - zalecana gęstość sadzenia ( m. )
LP - liczba pędów wyrastająca z wysadzanej bulwy sadzeniaka ( szt.)
Zlp - zalecana liczba pędów dla danego kierunku produkcji ( tys. szt. na 1 ha)
Rm - rozstawa rzędów (m)

Przy każdym kierunku użytkowym mniejszą masę sadzeniaków wysadzimy, jeżeli do sadzenia użyjemy sadzeniaki mniejsze. Biorąc pod uwagę, że przy wysadzaniu bulw większych nie uzyskujemy wymiernych korzyści w plonie i jego strukturze, uzasadnione jest używanie do sadzenia bulw mniejszych. Jednak planując najwcześniejsze terminy zbioru ziemniaków uprawianych na zbiór w niepełnej dojrzałości, nie należy wysadzać sadzeniaków małych o średnicy poniżej 5 cm, gdyż wschodzą one później w stosunku do bulw większych. W przypadku zbioru ziemniaków wczesnych w późniejszych terminach po osiągnięciu pełnej dojrzałości, problem ten ma mniejsze znaczenie.
Głębokość sadzenia - powinna być taka, aby główna masa części podziemnej rośliny znajdowała się w warstwie ornej. Zbyt płytkie sadzenie stwarza niebezpieczeństwo wystąpienia zazielenienia bulw. Za optymalną głębokość sadzenia przyjmuje się średnicę sadzeniaka powiększoną o1 - 2 cm, mierząc od wyrównanej powierzchni roli przed sadzeniem. Głębokość sadzenia jest jednym z podstawowych parametrów decydujących o jakości plonu.
Termin sadzenia - jest uzależniony od temperatury gleby mierzonej na głębokości 10 cm. Sadzeniaki niepobudzone sadzimy, gdy temperatura gleby wynosi przynajmniej 80C, natomiast podkiełkowane i pobudzone można wysadzać już przy temperaturze gleby 60C. W warunkach województwa Warmińsko-Mazurskiego optymalny termin sadzenia przypada najczęściej pomiędzy 20 -30 kwietnia a w części północno - wschodniej do 5 maja.
Opóźniony termin sadzenia o 2 tygodnie dla wielu odmian może spowodować spadek plonu nawet powyżej 10 ton z ha i znaczne pogorszenie jego jakości.

Nawożenie ziemniaków
Mineralne nawożenie ziemniaków zleży w dużym stopniu od tego czy uprawiamy je na oborniku czy bez. Obornik jest źródłem dostarczającym roślinom nie tylko składników pokarmowych, ale również poprawia bardzo korzystne właściwości gleby. Najlepszy termin stosowania obornika pod ziemniaki to okres jesienny pod orkę przedzimową. Niekiedy ze względów organizacyjnych zachodzi konieczność zastosowania jego w okresie wiosennym, dlatego też powinien być on dobrze przefermentowany. Za optymalną dawkę obornika na 1 ha przyjmuje się 25 ton, która wnosi do gleby średnio 125 kg azotu, 75 kg fosforu i 150 kg potasu. W pierwszym roku po zastosowaniu wykorzystanie składników pokarmowych z obornika przez ziemniaki może wynieść jedynie do 30 % azotu i fosforu, co odpowiada 40 kg N i 20 kg P₂O₅ oraz do 50 % potasu, czyli około 75 kg K₂O.
Potrzeby pokarmowe ziemniaków to ilość składników, jaką zabierają one z plonem jednostkowym. Średnio przyjmuje się, że 1 tona bulw ziemniaka zabiera 5 kg N, 1,5 kg P₂O₅ i 7 kg K₂O. Potrzeby pokarmowe zależą, więc bezpośrednio od wysokości uzyskanego plonu bulw. Znając potrzeby pokarmowe ziemniaków możemy ustalić ich potrzeby nawozowe, które będą zależały od zawartości tych składników w glebie. Trudno jest jednak ustalić zawartość azotu w glebie ze względu na jego ruchliwość i szybkie przemieszczanie się. Dlatego też dawki azotu ustala się na podstawie przewidywanego plonu i ilości azotu, jaki ten plon pobiera z gleby.
Np. potrzeby pokarmowe przy plonie 30 ton z ha wynoszą 150 kg N ( 30 ton x 5 kg N/tonę = 150 kg, N). Jeżeli ziemniaki były uprawiane na oborniku dawkę azotu zmniejszamy o stopień wykorzystania z obornika, czyli 20 - 40 kg N / ha. Przy ustalaniu wysokości dawek nawozów fosforowych i potasowych oprócz wartości nawozowej obornika i potrzeb pokarmowych ziemniaków uwzględniamy również zasobność gleb w przyswajalne formy fosforu i potasu. W tym celu dla określenia potrzeb nawozowych ziemniaka w stosunku do fosforu i potasu ustalono współczynniki do przeliczenia ilości składników pobieranych z plonem na dawki nawozów. Zestawienie tych współczynników przedstawia poniższa tabela.

                                                              Źródło: Poradnik Producenta Ziemniaka - IHAR.

Jeżeli nieznana jest nam zasobność gleby w fosfor i potas należy stosować ogólne zasady prawidłowego nawożenia, przyjmując, że dla ziemniaków jadalnych proporcje N : P : K powinny wynosić jak 1 : 1 : 1,5-2,0, a dla ziemniaków skrobiowych 1 : 1 : 1,3 - 1,5.
Najpierw należy ustalić dawkę azotu, a następnie w stosunku do niej proporcjonalnie obliczyć dawki nawozów fosforowych i potasowych. Ustalając dawkę azotu należy uwzględnić wymagania nawozowe odmian ziemniaków, gdyż wyodrębnia się odmiany o małych, średnich i dużych wymaganiach w stosunku do azotu. Dla ziemniaków o małych wymaganiach zbieranych po zakończeniu okresu wegetacji zaleca się około 100 kg/ha N, o średnich wymaganiach około 120 kg N / ha oraz dla odmian o dużych wymaganiach około 140 kg N / ha. W przypadku uprawy ziemniaków bez obornika zaleca się zwiększyć te dawki o 20 - 40 kg N/ ha.

Pielęgnacja i ochrona plantacji ziemniaków
Kompleksowa ochrona plantacji ziemniaków powinna obejmować: ochronę plantacji przed chwastami w całym okresie wegetacyjnym, ochronę przed chorobami grzybowymi w początkowych i późniejszych stadiach rozwojowych rośli (rizoktonioza, alternarioza i zaraza ziemniaka), ochronę plantacji przed szkodnikami (stonka ziemniaczana) oraz niszczenie łętów mających na celu przygotowanie plantacji do zbioru i ochronę bulw przed porażeniem zarazą ziemniaczaną.

Zwalczanie chwastów
Szkodliwość chwastów na plantacji ziemniaków polega na: ograniczeniu dostępu do składników pokarmowych, wody i światła, stwarza korzystne warunki dla rozwoju chorób i szkodników oraz utrudnia zbiór, co w efekcie zwiększa ilość uszkodzeń mechanicznych bulw. W konsekwencji na zachwaszczonej plantacji występuje spadek plonu, gorsza jego jakość oraz większe straty podczas przechowywania.
W technologii zwalczania chwastów na plantacjach ziemniaków stosuje się metodę mechaniczną, chemiczną lub mechaniczno – chemiczną. Dobór metody odchwaszczania plantacji ziemniaków uzależniony jest głównie od warunków agrometeorologicznych oraz kierunku uprawy. Należy pamiętać, że zabiegi mechaniczne powodują ugniatanie międzyrzędzi, a po wschodach uszkadzanie roślin oraz przenoszenie chorób grzybowych i wirusowych. Dlatego też nie zaleca się tej metody w uprawie ziemniaków na sadzeniaki. Aby uniknąć wykonywania mechanicznych zabiegów pielęgnacyjnych po wschodach ziemniaków, należy zastosować metodę mechaniczno – chemiczną. Polega ona na tym, że od posadzenia do wschodów ziemniaków wykonuje się kilkakrotne bronowanie najlepiej broną chwastownik i obsypywanie redlin, w zależności od nasilenia zachwaszczenia, a tuż przed wschodami ziemniaków wykonuje się zabieg herbicydem. Metodę tą stosuje coraz więcej plantatorów. Główne jej zalety to: ograniczenie zabiegów mechanicznych, a tym samym nakładów pracy i energii, możliwość doboru herbicydów do terminu stosowania, łatwość ich aplikacji, stosunkowo duża ich skuteczność, a w efekcie poprawa jakości i zdrowotności bulw szczególnie w okresie przechowywania. Należy pamiętać, że przy mechaniczno – chemicznej metodzie odchwaszczania plantacji ziemniaków stosuje się herbicydy o działaniu doglebowym, dlatego też ich efektywność działania będzie uzależniona od wilgotności gleby. Dobór herbicydów zależy od terminu ich stosowania i występujących gatunków chwastów. Wyróżnia się trzy terminy stosowania herbicydów na plantacjach ziemniaków: bezpośrednio po wysadzeniu sadzeniaków, przed wschodami ziemniaków i po wschodach ziemniaków. Dla dokonania najlepszego doboru herbicydów należy skorzystać z Zaleceń Ochrony Roślin, które co dwa lata wydawane są przez IOR w Poznaniu. Łączenie niektórych herbicydów zgodnie z zaleceniami pozwala przy użyciu jednego zabiegu na jednoczesne zwalczenie chwastów jedno i dwuliściennych. Aby osiągnąć zamierzony efekt w walce z chwastami zabieg herbicydowy musi być wykonany w odpowiednim terminie agrotechnicznym zgodnie z zaleceniami, w optymalnych warunkach atmosferycznych i przy użyciu technicznie sprawnego i dobrze wykalibrowanego sprzętu. W przypadku stosowania herbicydów po wschodach ziemniaków może wystąpić zjawisko fitotoksyczności, czyli niekorzystnej reakcji ziemniaków na dany herbicyd. Należy pamiętać, że nie wszystkie odmiany reagują jednakowo.

Zwalczanie chorób
Do najgroźniejszych chorób ziemniaka pochodzenia grzybowego zalicza się zarazę ziemniaczaną. W ostatnich latach coraz większego znaczenia gospodarczego nabierają inne choroby grzybowe jak: alternarioza zwana inaczej suchą lub brunatną plamistością liści oraz rizoktonioza. Choroby te w sprzyjających warunkach dla ich rozwoju mogą spowodować katastrofalne straty w plonach ziemniaków. Porażają one części nadziemne oraz bulwy ziemniaka. Porażone części nadziemne przedwcześnie zasychają, co skraca okres wegetacji a tym samym gromadzenie plonu. Natomiast porażone bulwy pogarszają jakość plonu a w następstwie duże straty w czasie przechowywania. 

Zaraza ziemniaczana
Pierwotnym źródłem tej choroby są bulwy zgniłe pozostawione po przebranych kopcach lub piwnicach oraz rośliny porażone wyrosłe z chorych sadzeniaków. Możliwość rozprzestrzeniania się zarazy ziemniaczanej jest bardzo duża i w stosunkowo krótkim czasie. Zwalczanie zarazy ziemniaczanej prowadzi się głównie metodą chemiczną poprzez opryskiwanie plantacji fungicydami. Nie mniej jednak ważne są zabiegi profilaktyczne ograniczające źródła jej zakażenia i zapobiegające rozprzestrzenianiu się. Do najbardziej istotnych zabiegów profilaktycznych należy wymienić:
- usuwanie zgniłych bulw, posypanie ich wapnem i zakopanie w ziemi,
-sadzenie tylko zdrowymi sadzeniakami,
- dobór odmian o podwyższonej odporności na zarazę,
- wczesny termin sadzenia, pobudzanie i podkiełkowywanie sadzeniaków,
- prawidłowe nawożenie azotem,
- niszczenie łętów przed zbiorem,
- zbiór w warunkach suchej pogody.

Rozwojowi zarazy sprzyjają długotrwałe deszcze lub przedłużające się okresy wysokiej wilgotności powietrza przy umiarkowanych temperaturach ( 12 - 18 o C). W sprzyjających warunkach dla rozwoju grzyba pierwsze objawy choroby można zaobserwować już pod koniec czerwca lub na początku lipca. Skuteczność chemicznego zwalczania zarazy ziemniaczanej zależy od właściwego doboru fungicydów, zastosowania ich w odpowiednich dawkach i terminach oraz prawidłowo wykonanych zabiegów. Dobór odpowiedniej technologii ( ilość zabiegów i rodzaj stosowanych fungicydów) zależy od grupy wczesności, odporności odmianowej, terminu wykonania pierwszego zabiegu oraz stopnia zagrożenia, który zależy od przebiegu czynników atmosferycznych. Termin wykonania pierwszego zabiegu jest bardzo istotny w zwalczaniu zarazy, ale dość trudny do ustalenia. Na plantacjach odmian wczesnych i najbardziej podatnych na porażenie pierwszy zabieg należy wykonać w okresie zwierania międzyrzędzi, gdy warunki wilgotnościowe i termiczne sprzyjają rozwojowi grzyba. Na plantacjach odmian późnych pierwszy zabieg należy wykonać, gdy na odmianach wczesnych zaobserwowano pierwsze objawy choroby. Na odmianach o podwyższonej odporności liści na zarazę ( 6 – 8 w 9-cio stopniowej skali) pierwszy zabieg można opóźnić o 7 do 14 dni. Terminy następnych zabiegów uzależnione są od przebiegu warunków pogodowych, bujności naci oraz rodzaju wcześniej zastosowanego fungicydu ( systemiczny czy wgłębny), co 10 - 14 dni i kontaktowy, co 7 – 10 dni.

Alternarioza ziemniaka
Występowaniu i rozwojowi tej choroby sprzyja długotrwała susza przerywana przez krótkotrwałe deszcze oraz występowanie obfitych ros nocnych. Okolicznością ułatwiającą rozwój alternariozy jest uprawa ziemniaków na glebach lekkich oraz częste okresy osłabienia roślin. Optymalna temperatura dla rozwoju grzyba (sprawcy tej choroby) to 25 – 28° C. Pierwotnym źródłem infekcji tej choroby są grzyby rozwijające się na resztkach roślin, które przezimowały w glebie oraz porażone bulwy. Pierwsze objawy alternariozy na roślinach ziemniaka można zaobserwować na początku czerwca. Do infekcji bulw dochodzi najczęściej w glebie, ale także podczas zbioru, gdy bulwy mają kontakt z porażoną nacią. Objawy alternariozy są często mylone z objawami zarazy ziemniaczanej. Należy pamiętać, że objawy alternariozy występują zwykle 2-3 tygodnie wcześniej. Podobnie jak z zarazą ziemniaczaną, występowanie alternariozy można ograniczać stosując metody agrotechniczne, a zwalczanie jej przez stosowanie zabiegów środkami chemicznymi. Ochronę chemiczną plantacji ziemniaków przed alternariozą rozpoczyna się w momęcie zauważenia pierwszych plam na dolnych liściach rośliny. W zwalczaniu alternariozy mają zastosowanie, fungicydy, które powszechnie stosuje się do zwalczania zarazy ziemniaczanej takie jak: Melody Med.69 WP, Tattoo 750 SC, Tanos 50 WG, Pyton 60 WG, Antracol 70 WP, Altami 500 SC, Bravo 500 SC, Dithane, Gwarant 500 SC, Manconeź 80 WP, Pencozeb, Indofil 80 WP, Clortosip500 SC.

Rizoktonioza
Choroba ta objawia się w formie gnicia kiełków, występowania opilśni łodygowej lub ospowatością bulw. Wszystkie te formy powodują zmniejszenie plonu i pogorszenie jego jakości objawiające się zniekształceniem, zdrobnieniem i deformacją bulw, często pokrytych przetrwalnikową formą grzyba – ospowatością. Pierwszym zabiegiem, który powinien być zastosowany już podczas sadzenia jest zaprawianie bulw przeciw rizoktoniozie jednym z zalecanych preparatów takich jak: Dithane M-45 80 WP, Dithane 75 WG, Dithane 450 SC, Manconex 80 WP, Monceren 12,5 DS., Monceren 250 FS, Pencozeb 80 WP, Pencozeb 75 WG, Pencozeb 450 SC, Rizolex 50 WP, Prestige 290 FS. 

Stonka ziemniaczana
Jest głównym szkodnikiem zagrażającym plantacjom ziemniaka. Stopień zagrożenia plantacji zależy od nasilenia stonki, który z kolei uzależniony jest od przebiegu temperatury decydującej o intensywności nalotów. W walce ze stonką należy wykorzystać: 
- znajomość rozwoju owada oraz stopnia zagrożenia plantacji w poszczególnych fazach rozwojowych ziemniaków,
- prognozy nasilenia stonki,
- znajomość progów szkodliwości ( na 1 roślinę – jedno złoże jaj, 15 larw, 2 chrząszcze) w zależności od fazy rozwoju owada,
- w przypadku odmian wczesnych środki o krótkim okresie karencji,
- dobór preparatów do temperatury zewnętrznej, panującej w okresie stosowania środka chemicznego.
Decyzję o potrzebie zastosowania środka chemicznego podejmujemy na podstawie własnych obserwacji zagrożenia plantacji oraz komunikatów wysyłanych przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa.