Susza jest jednym z najbardziej ekstremalnych zjawisk, które oddziałują na społeczeństwo, środowisko i gospodarkę. Szacunkowo podaje się, że woda wykorzystywana na cele rolnicze wynosi aż 69 % światowego zużycia. Biorąc pod uwagę, że zapotrzebowanie na wodę w produkcji roślinnej jest silnie zróżnicowanie pod względem geograficznym wyróżniamy 4 rodzaje susz:
- Susza atmosferyczna – charakteryzuje się deficytem opadów,
- Susza rolnicza – cechuje się niedostateczną wilgotnością gleby, co powoduje niedostatek wodny dla roślin,
- Susza hydrologiczna – wyróżnia się długotrwałym obniżeniem ilości wody
w rzekach i jeziorach, - Susza hydrogeologiczna – określa się długotrwałym obniżeniem zasobów wód podziemnych.
Przyczyny suszy:
- Brak opadów atmosferycznych spowodowane upalnym i suchym okresem letnim,
- Bezśnieżne i stosunkowo ciepłe zimy,
- Szybki spływ powierzchniowy do rzek i jezior,
- Regulacje – „prostowanie” koryt rzek i strumieni,
- Nieodpowiednie gospodarowanie dostępnymi zasobami wodnymi,
- Działalność ludzka poprzez przemysł wydobywczy, nadmierna eksploatację zasobów wodnych, wylesianie i osuszanie terenów podmokłych.
Negatywne skutki suszy w rolnictwie:
- Ograniczenie wzrostu i rozwoju roślin uprawnych oraz dostępu do składników pokarmowych pobieranych przez system korzeniowy rośliny,
- Spadek i pogorszenie jakości plonów roślin uprawnych (zmiana składu gatunkowego roślin uprawnych i agrofitocenozy) oraz zmiana struktury zasiewów,
- Rozwój chorób i szkodników roślin w ekosystemach rolnych oraz zagrożenie bioróżnorodności życia biologicznego w glebie,
- Niekorzystany przebiegi procesów fizjologicznych, które powodują obniżenie jakości plonów,
- Napływ gatunków inwazyjnych i agrofagów poprzez wzrost warunków termicznych
i wilgotnościowych, - Utrudnienia w wykonywaniu zabiegów agrotechnicznych,
- Wzrost cen produktów rolnych (warzywa, owoce, produkty mączne),
- Pogorszenie się jakości wód w rzekach i jeziorach,
- Brak zapasów wody w glebie prowadzi do procesu erozji wietrznej (degradacja i wysuszenie gleb),
- Zmniejszenie się bioróżnorodności organizmów żywych w glebie,
- Pojawienie się pożarów, które niszczą szatę roślinną oraz miejsce bytowania dla zwierząt.
Zapobieganie skutkom suszy:
- Ograniczenie wysychania gleb – zapobiec można poprzez wapnowanie gleby lub zastosowanie materii organicznej (wymieszanie jej z glebą), inaczej użyźnianie gleby,
- Zredukowanie nadmiernego zużycia wody – zastosowanie technik precyzyjnego nawadniania, które umożliwi dokładne dostarczanie wody dla roślin w zależności od ich potrzeb, przy okazji zminimalizuje straty wody na skutek parowania lub zbieranie deszczówki i jej wykorzystanie do nawodniania,
- Wykorzystanie roślin uprawnych odporniejszych na susze – rośliny odporne na suszę to: żyto ozime, rzepak ozimy, sorgo, buraki, marchew,
- Magazynowanie wody poprzez budowę lub odnowienie zbiorników retencyjnych, oczek śródpolnych do celów nawadniających uprawy,
- Odnowienie sieci melioracyjnych – woda rozprowadzana po danym terenie poprawi jakości gleby, utrzyma poziom wilgotności oraz poprawi wydajność produkcji rolniczej,
- Zastosowanie pasów ochronnych drzew i krzewów wokół pół uprawnych – głównym celem jest ochrona gleby przed erozją wietrzną i wodną, osłabienie siły wiatru i przede wszystkim poprawa stosunków wodnych. Gatunki drzew odpornych na suszę to: świerk pospolity, sosna zwyczajna, klon pospolity, dąb czerwony, lipa drobnolistna, klon jawor, robinia akacjowa, jarząb pospolity, brzoza brodawkowata.
Dodatkowo, należy zaznaczyć, że wnikliwe i szczegółowe działania zapobiegające skutkom suszy zostały opisane w „Planie przeciwdziałania skutkom suszy” (PPSS) utworzonym przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie. Plan te został uznany w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej we wrześniu 2021 r. – Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 15 lipca 2021 r. w sprawie przyjęcia Planu przeciwdziałania skutkom suszy (Dz. U. 2021r., poz. 1615) – rozporządzenie znajduje się tutaj.
Plan Przeciwdziałania Skutkom Suszy obejmuje:
- Katalog działań mających na celu przeciwdziałanie skutkom suszy,
- Analizę możliwości powiększenia zasobów wodnych,
- Pomysły dotyczące zasobów wodnych w zakresie retencji,
- Propozycję na budowę lub przebudowę urządzeń wodnych.
Aby zapobiegać skutkom suszy należy podjąć działania, które mają przede wszystkim na celu zapewnienie wystarczającej ilości wody podczas wystąpienia suszy. Jednym z kluczowych rozwiązań są działania z zakresu dużej i małej retencji. Odtwarzanie terenów podmokłych, stawów czy oczek wodnych mają na celu wspieranie bilansu wodnego, a także poprawę wód gruntowych. Ważnym aspektem jest również budowanie błękitno-zielonej infrastruktury w miastach.
Zatem retencja jest jako „antidotum” na suszę jak i również na jej przeciwieństwo - powódź.
Źródło:
https://cwid.uw.edu.pl
https://www.gov.pl
https://www.umcs.pl
https://sozosfera.pl