W 2024 roku ,,Glebą Roku'' w Polsce została gleba organiczna. Gleba ta charakteryzują się znaczną ilością materii organicznej, która nadaje jej ciemny kolor, strukturę i żyzność. Zbudowana jest z materiałów zawierających ≥12% węgla organicznego, do których zaliczamy torfy, gytie organiczne, muły oraz ściółki leśne i łąkowe. Gleba organiczna wyróżnia się specyficznymi właściwościami, takimi jak wysoka zawartość węgla organicznego, niska gęstość objętościowa oraz duża porowatość. Te właściwości odróżniają ją od gleby mineralnej. Gleba organiczna to gleba, w której materiał organiczny (torf, gytia, muł, ściółka) stanowi co najmniej 35% całkowitej masy. Występuje na ok. 4-5% powierzchni naszego kraju, przede wszystkim w bezodpływowych zagłębieniach terenu oraz dolinach rzek.
W Polsce wyróżnia się cztery główne typy gleb organicznych:
Gleby torfowe - powstają w wyniku akumulacji szczątków roślinnych w warunkach nadmiernego uwilgotnienia. Są to najczęstsze gleby organiczne w Polsce, zajmujące ok. 80% powierzchni gleb organicznych.
Gleby murszowe - powstają w wyniku przekształcenia gleb torfowych lub limnowych w warunkach tlenowych. Zawierają mniej materii organicznej niż gleby torfowe i są bardziej podobne do gleb mineralnych.
Gleby limnowe (gytiowe lub mułowe) - powstają w wyniku akumulacji osadów organicznych w zbiornikach wodnych.
Gleby ściółkowe - powstają w wyniku akumulacji ściółki leśnej lub łąkowej w warunkach dobrego natlenienia. Miejscem występowania tych gleb są obszary górskie (wychodnie litych skał lub pokrywy blokowe), znaleźć je można również na niżu i na wyżynach, w miejscach stałej akumulacji zwiewanej lub zmywanej ściółki.
Wśród wyżej wymienionych gleb organicznych największą powierzchnię w Polsce zajmują gleby torfowe i murszowe, pozostałe typy występują lokalnie na niewielkich powierzchniach.
Dawniej gleby organiczne były wykorzystywane przez człowieka jako surowiec energetyczny (torf na opał), po odwodnieniu użytkowano je również jako łąki i pola orne. Obecnie użytkowaniu rolniczemu podlegają głównie gleby torfowe i murszowe torfowisk niskich, a w niewielkim stopniu gleby gytiowe i mułowe.
Gleby organiczne pełnią szereg ważnych funkcji środowiskowych:
Magazynują znaczne ilości wody, węgla oraz substancji odżywczych, w tym biogenów. Są największym naturalnym lądowym rezerwuarem węgla organicznego, o kluczowym znaczeniu w obliczu zmian klimatu.
Mają wysoką pojemność wodną. Gleby organiczne są w stanie magazynować duże ilości wody, co jest ważne w kontekście zmian klimatu i suszy.
Są siedliskiem wielu roślin i zwierząt. Torfowiska, w których występują gleby organiczne, są ważnymi siedliskami ptaków, ssaków, płazów i bezkręgowców.
Gleby organiczne są jednak podatne na degradację pod wpływem działalności człowieka, w szczególności odwodnienia. Odwodnienie powoduje rozkład materii organicznej, co prowadzi do emisji dwutlenku węgla do atmosfery i przenikania składników pokarmowych do wód gruntowych i powierzchniowych, powodując ich eutrofizację.
Aby chronić gleby organiczne, należy:
Ograniczać wylesianie, które prowadzi do powstawania torfowisk.
Chronić torfowiska, które są naturalnymi siedliskami gleb organicznych.
Stosować racjonalne metody odwodnienia gleb organicznych, aby ograniczyć emisję dwutlenku węgla do atmosfery.
Gleby organiczne są cennym zasobem naturalnym, który należy chronić. W Polsce gleby organiczne zajmują niewielką powierzchnię, dlatego ich ochrona jest szczególnie ważna.