Żadne przepisy nie określają zasad i warunków pracy dzieci w gospodarstwie rolnym. Kodeks pracy zezwala jedynie na zatrudnianie osoby powyżej 15. roku życia (tzw. młodocianej) w celu przygotowania zawodowego lub do wykonywania lekkich prac, przy czym osoba taka musi mieć ukończoną przynajmniej szkołę podstawową i okazać się orzeczeniem lekarskim o braku przeciwwskazań do wykonywania danej pracy (art. 191 § 1 Kodeksu pracy).
Co do zasady praca dziecka jest zabroniona – na podstawie obowiązujących przepisów, m.in.: Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Międzynarodowej Konwencji Organizacji Pracy, dyrektyw unijnych w sprawie ochrony pracy osób młodych. Jedynie kodeks rodzinny i opiekuńczy stwierdza, że dziecko, które pozostaje na utrzymaniu rodziców i mieszka u nich, jest zobowiązane pomagać w gospodarstwie, w domyśle w domowym.
Rodzice czy opiekunowie dzieci muszą zatem mieć świadomość ich odpowiedzialności za zdrowie i życie swoich podopiecznych. Dzieci bardzo często pomagają rodzicom w codziennych obowiązkach w gospodarstwie, ale czynności przez nie wykonywane muszą być dostosowane do ich możliwości fizycznych i psychicznych.
Za Państwową Inspekcją Pracy i Kasą Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, które to jednostki prowadzą od lat działalność zapobiegającą wypadkom przy pracy rolniczej, przypominam wykaz czynności szczególnie niebezpiecznych, związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego, których nie wolno powierzać dzieciom poniżej 16 lat:
- Kierowanie ciągnikami rolniczymi.
Samodzielne kierowanie ciągnikami wymaga kwalifikacji i doświadczenia. Przy wykonywaniu tej czynności występuje duże zagrożenie najechania, wywrócenia, a także wyrządzenia krzywdy innym osobom.
- Obsługa kombajnów, kosiarek rolniczych, pras do słomy i siana, kopaczek do roślin okopowych.
Są to maszyny z urządzeniami tnącymi lub gniotącymi, z wieloma wirującymi częściami, przeważnie o dużej masie. Ich bezpośrednia obsługa w warunkach polowych stwarza wiele zagrożeń przejechania, przewrócenia maszyny, przygniecenia, pochwycenia przez pracujące mechanizmy, skaleczenia, obcięcia kończyn - tak osób obsługujących, jak i postronnych.
- Przebywanie dzieci w strefie pracy maszyn i pojazdów rolniczych.
Ryzyko niezauważenia dzieci przez operatora jest wysokie. Ponadto maszyny emitują szkodliwy hałas, a w środowisku ich pracy może występować zapylenie.
- Sprzęganie i rozprzęganie maszyn.
Przy tej pracy występuje wysokie zagrożenie przygniecenia i przejechania, urazów rąk i nóg.
- Obsługa maszyn takich jak: sieczkarnie, śrutowniki, gniotowniki, mieszalniki, rozdrabniacze, dmuchawy, przenośniki ślimakowe i taśmowe.
Występuje wysokie zagrożenie urazów dłoni przez wirujące noże, topory, walce i bębny, pochwycenia przez wały napędowe i pasy transmisyjne.
- Przebywanie na pomostach załadunkowych siewników i sadzarek do ziemniaków.
Przy tych czynnościach występują bardzo często obcięcia i urazy palców i dłoni.
- Obsługa ładowaczy i podnośników.
Praca taka wymaga odpowiednich kwalifikacji. Błąd w manewrowaniu może skończyć się przejechaniem, przygnieceniem lub uderzeniem postronnej osoby.
- Przerzynanie drewna przy użyciu pilarki tarczowej ("krajzegi", "cyrkularki").
Pilarka tarczowa to jedna z najniebezpieczniejszych maszyn, przy której występuje najwięcej okaleczeń, amputacji oraz wypadków śmiertelnych. Każdy kontakt z tarczą piły kończy się poważnym urazem. Występuje często odrzut materiału, zakleszczenia, odpryski. Zagrożenie wzrasta, gdy pilarka nie ma osłon, klina rozszczepiającego, urządzenia podającego materiał do cięcia poprzecznego.
- Wszelkie prace przy użyciu pił łańcuchowych.
Posługiwanie się piłą łańcuchową wymaga siły i sprawności dorosłego mężczyzny, kwalifikacji i wprawy. Występuje wysokie zagrożenie bardzo ciężkimi urazami łańcuchem tnącym przy manewrowaniu piłą, "odbiciu" piły, opuszczeniu na nogę itp.
- Ścinanie drzew, ściąganie drzew zawieszonych, załadunek i rozładunek drewna.
Są to prace wymagające specjalistycznych umiejętności, siły fizycznej i doświadczenia. Występuje wysokie zagrożenie przygniecenia osób pracujących.
- Udział w czynnościach pomocniczych związanych ze ścinką i rąbaniem drewna.
Używanie siekiery wymaga wprawy i zachowania szczególnej ostrożności.
- Obsługa zwierząt o dużej masie ciała, jak bydło, trzoda chlewna, szczególnie samców rozpłodowych, a także samic karmiących.
Dorosłe rozpłodniki są zwykle agresywne i wymagają stałej obsługi przez sprawnego mężczyznę ze względu na zagrożenie agresją: kopnięciem, uderzeniem, przygnieceniem, pogryzieniem.
- Załadunek i rozładunek zwierząt, prace przy uboju i rozbiorze zwierząt.
Występuje duże zagrożenie urazami ze strony broniących się zwierząt oraz obciążenie psychiczne młodego człowieka.
- Spawanie elektryczne i gazowe.
Stwarza zagrożenie poparzenia dłoni i twarzy oraz naświetlenia szkodliwymi promieniami.
- Wszelkie prace z substancjami chemicznymi, przede wszystkim żrącymi, paliwami, chemicznymi środkami ochrony roślin, nawozami (szczególnie wapnem palonym).
Środki chemiczne I i II klasy toksyczności to trucizny, zaś środki III klasy - szkodliwe dla zdrowia. Występuje niebezpieczeństwo zatrucia. Wapno palone jest substancją o silnych właściwościach pylących, żrących i parzących, powodującą poparzenia błon śluzowych, oczu i skóry.
- Prace z użyciem rozpuszczalników organicznych.
Rozpuszczalniki organiczne (benzyny, rozpuszczalniki nitro, chlorokauczukowe i inne) -składniki farb, lakierów, klejów - są szkodliwe dla zdrowia, niektóre są rakotwórcze, mają właściwości narkotyczne, ulegają rozpuszczeniu w tkance mózgowej, powodując trwałe szkody. Ich pary tworzą z powietrzem mieszaniny wybuchowe.
- Rozpalanie i obsługa pieców centralnego ogrzewania.
Niebezpieczeństwo wybuchu i pożaru, groźba poparzeń twarzy i rąk.
- Prace w silosach i zamkniętych zbiornikach oraz opróżnianie zbiorników szamb, wywóz gnojówki i gnojowicy.
Występuje zagrożenie uduszeniem na skutek spadku zawartości tlenu w powietrzu, zasypaniem i uduszeniem w silosach zbożowych.
- Wszelkie prace na wysokości, np. na pomostach, drabinach, drzewach, dachach.
Występuje zagrożenie upadkiem.
- Kopanie rowów i dołów, prace w wykopach.
Występuje niebezpieczeństwo oberwania i obsunięcia się ścian wykopu i zasypania pracującego.
- Prace w środowisku o dużym natężeniu hałasu, niedostatecznym oświetleniu, w pomieszczeniach zapylonych pyłami pochodzenia roślinnego, narażających na kontakt z chorobotwórczymi czynnikami biologicznymi.
Prace te mogą wykonywać wyłącznie osoby dorosłe wyposażone w odpowiednie środki ochrony dróg oddechowych, wzroku i słuchu.
- Prace wymuszające długotrwałe przyjmowanie nienaturalnej pozycji ciała.
Szczególnie narażony jest kręgosłup młodego człowieka, którego zwyrodnienia mogą mieć charakter nieodwracalny.
- Dźwiganie i ręczne przenoszenie ciężkich przedmiotów.
Zwiększają ryzyko uszkodzenia kręgosłupa, stawów, mięśni.
Pomimo braku oficjalnych statystyk o wypadkach dzieci w rolnictwie, zdaniem specjalistów KRUS i PiP, należy domniemywać, że wypadków tych jest coraz mniej. Rolnicy, coraz bardziej świadomi zagrożeń występujących w ich środowisku pracy, rzadziej angażują dzieci do pracy w gospodarstwie; na obszarach wiejskich poprawiła się dostępność do przedszkoli i świetlic; rolnictwo uległo modernizacji – nowoczesny sprzęt spełniający wymogi bhp wyparł w znacznej mierze pracę ręczną. Spadający trend wypadków dzieci w gospodarstwach rolnych należy bezwzględnie utrzymać.
Źródła:
www.krus.gov.pl
www.pip.gov.pl
Olsztyn, 03.06.2024 r.