Zasoby wodne charakteryzują się dużą zmiennością sezonową oraz przestrzenną. Dzisiejszy stan hydrologiczny naszego kraju jest wynikiem nieprawidłowo przeprowadzonych melioracji, które miały miejsce w rolnictwie i leśnictwie, w latach powojennych. W wyniku tych działań, zmniejszeniu uległa naturalna zdolność retencyjna zlewni, co spowodowało szybszy spływ wód opadowych i roztopowych do rzek. Skutkiem tych działań jest wzrastające zagrożenie powodziowe oraz wydłużające się okresy suszy. Co gorsza zauważalne w ostatnich latach zmiany klimatyczne potęgują te ekstremalne zjawiska, powodując niekiedy duże straty w gospodarce i środowisku przyrodniczym. Ograniczanie zagrożeń powodziowych i skutków suszy poprzez retencjonowanie wody jest obecnie jednym z priorytetowych zadań gospodarki wodnej.
Stan retencji w pewnym uproszczeniu rozumiany jest jako zapas wody w zlewni zmagazynowanej w środowisku roślinnym, na powierzchni zlewni (w tym jeziora i rzeki) oraz w gruncie: w strefie aeracji (napowietrzonej) i strefie saturacji (nienapowietrzonej, pełnego nasycenia porów gruntowych wodą).
Pojęcie retencji wodnej odnosi się do stanu, w którym woda zostaje przejściowo zmagazynowana oraz przetrzymana przez pewien określony czas w środowisku. W rezultacie zasoby wodne ulegają zwiększeniu, głównie dzięki zmianie szybkiego spływu powierzchniowego na powolny odpływ gruntowy, przez co poprawia się bilans wodny całej zlewni. Woda retencjonowana jest w glebie pod różnymi postaciami np. jako woda podziemna, woda z opadów atmosferycznych, a także woda występująca pod postacią śniegu czy lodu. Retencję wodną można podzielić na dużą i małą, głównym kryterium podziału jest w tym przypadku pojemność magazynowanej wody w zbiorniku retencyjnym. Zbiorniki o pojemności większej niż 5 mln m3 stanowią tzw. dużą retencję.
Mówiąc o retencji wodnej na obszarach wiejskich zazwyczaj mamy na myśli tzw. małą retencję. Powszechnie przyjmuje się że mała retencja należy do nietechnicznych metod, dzięki którym można „zatrzymać” wodę na danym terenie. Metoda ta ma na celu wydłużenie czasu oraz drogi obiegu wody i zanieczyszczeń w zlewni, ponadto poprawę stosunków wodnych w zlewni, oczyszczenie wód przy wykorzystaniu naturalnych i sztucznych właściwości zlewni.
Działania związane z małą retencją polegają na gromadzeniu wody w małych zbiornikach naturalnych i sztucznych, podpiętrzaniu wody w korytach niewielkich rzek i cieków wodnych, jak również stosowaniu nasadzeń i zadrzewień śródpolnych (pasy zieleni).
Mała retencja podobnie jak inne formy retencji, uwarunkowana jest morfologią obszaru. Ukształtowanie terenu, a także przepuszczalność utworu glebowego, należą do najważniejszych czynników decydujących o ilości odpływającej wody ze zlewni oraz wielkości zasobów wodnych na danym obszarze. Nachylenie terenu wpływa na prędkość spływu powierzchniowego, czyli wody płynącej po powierzchni terenu, jak również wody płynącej korytem rzeki, potoku bądź rowu melioracyjnego. Różne formy ukształtowania terenu, do których zalicza się lokalne zagłębienia sprzyjają małej retencji, ponieważ woda w naturalny sposób zatrzymywana jest na powierzchni zlewni. Przepuszczalność gruntu decyduje o szybkości wsiąkania wody w głąb profilu i zasilania podziemnych zasobów wodnych
(do utworów dobrze przepuszczalnych zalicza się piaski i żwiry). Kolejnym czynnikiem wpływającym na prędkość spływu powierzchniowego jest sposób użytkowania terenu. Tereny pokryte roślinnością charakteryzują się zdecydowanie mniejszym spływem powierzchniowym wody, niż nieużytki czy ugory. Woda jest magazynowana częściowo przez rośliny, duże znaczenie przy tym ma faza wzrostu oraz rodzaj danej rośliny.
Działania zwiększające zdolności retencyjne zlewni przynoszą szereg pozytywnych skutków, zarówno o charakterze ogólnospołecznym, przyrodniczym, jak i gospodarczym.
Mała retencja wpływa przede wszystkim na polepszenie cyrkulacji wody w przyrodzie :
- pełni ważną rolę w kontrolowaniu zasobów, zarówno wód powierzchniowych, jak
i podziemnych - systemy melioracyjne (rowy i kanały melioracyjne) stosowane są do odwadniania, ale również do magazynowania wody, która infiltrując nawadniania pobliskie tereny; - zwiększa zasilanie warstw wodonośnych, co powoduje wzrost zasobów wód podziemnych;
- umożliwia unormowanie nasilenia przepływu wody w czasie występowania obfitych opadów atmosferycznych, przez co przyczynia się do redukcji spływu powierzchniowego wody, który może powodować podmywanie i zalewanie otaczającego terenu;
- zmienia formę odpływu rzecznego, obniżając wielkość fal wezbraniowych, oraz
w niektórych przypadkach zwiększenie przepływów niżówkowych, (budowle piętrzące na ciekach wodnych); - zmniejszenie erozji wodnej oraz wzrost cech estetycznych krajobrazu, poprzez zadarnienie lub zalesienie gruntów na stokach o znacznym nachyleniu, mających wpływ na zmniejszenie spływu powierzchniowego;
- ochronę jakości wód powierzchniowych i podziemnych poprzez zatrzymywanie związków biogennych (azot i fosfor), tworzenie tzw. ,,biofiltrów’’- roślinnych pasów brzegowych pełniących szereg bardzo istotnych funkcji zarówno przyrodniczych, jak również wpływających na wzrost wilgotności sąsiadujących terenów rolniczych;
- poprawę walorów przyrodniczych okolicznych terenów rolniczych, zwiększenie biologicznej różnorodności krajobrazu rolniczego poprzez odtworzenie mokradeł, oczek wodnych, tworzenie enklaw dla naturalnej fauny i flory wodno-błotnej;
- zaspokojenie niektórych celów gospodarczych, np. zbiorniki wodne mogą być wykorzystane jako ujęcia wód do nawodnień, służyć jako wodopoje dla dzikich zwierząt.
Ponadto mała retencja może być wykorzystywana do celów użytkowych takich jak wytwarzanie prądu elektrycznego w elektrowniach wodnych, zakładania stawów rybnych, tworzenia zbiorników pełniących funkcję ochrony zagrożenia przeciwpożarowego, czy też pełnić rolę kąpielisk.
Projektowanie małej retencji wiąże się z rozważeniem kwestii hydrologicznych, geologicznych, demograficznych, ekonomicznych i biocenotycznych. Należy przy tym pamiętać o odpowiednim zagospodarowaniu zlewni, związanym z naturalnymi procesami umożliwiającymi magazynowanie wody. W tym celu dąży się do zmniejszenia miejscowych spływów powierzchniowych danego obszaru oraz parowania wody, na rzecz infiltracji. Pozwala to również na wzrost retencji gruntowej danego terenu, przy zastosowaniu metod agromelioracyjnych, jak również fitomelioracyjnych.
Wykonywanie zbiorników retencyjnych w ramach wdrażania programu małej retencji na obszarach wiejskich może przebiegać w dwojaki sposób, poprzez administrację publiczną, która dokonuje lokalizacji obiektów małej retencji, lub niejako oddolnie, gdzie zapotrzebowanie na budowę obiektów małej retencji zgłasza zainteresowany właściciel gruntów. Realizacja inwestycji w obu przypadkach musi być zgodna z aktualnym prawem.
Aktualnie w MGMiŻŚ trwają prace nad przygotowaniem Programu Rozwoju Retencji (PRR). Ponadto o dofinansowanie wsparcia budowy systemów nawodnieniowych
w gospodarstwach rolnych będzie można ubiegać się w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020, od 2020 roku środki finansowe można będzie uzyskać również z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.